Towarzystwo Naukowe w Toruniu

Książka ma na celu zaprezentowanie rękopisów, które zostały przepisane i udekorowane w pelplińskim skryptorium, jej celem jest też ukazanie dynamiki i podziału/kolejnych etapów pracy w tamtejszym warsztacie rękopiśmienniczym. Wskazuje ponadto na metodę pracy z rękopisami – analizę dekoracji filigranowej – dzięki której możliwe staje się wskazanie miejsca i czasu powstania manuskryptu. Praca stanowi niezwykle cenny wkład w dzieje piśmienności cysterskiej oraz piśmienności na terenie państwa krzyżackiego.

 

Zbiór rękopisów średniowiecznych Biblioteki Diecezjalnej w Pelplinie jest najliczniejszy w skali instytucji kościelnych oraz piąty pod względem wielkości, biorąc pod uwagę wszystkie polskie księgozbiory. Wśród 273 woluminów, przechowywanych w pelplińskiej książnicy 187 stanowi spuściznę pocysterską. Z całego tego zespołu w klasztornym skryptorium przepisane zostały 34 rękopisy, od początku XIV wieku do około 1427 roku. Identyfikacji rękopisów pelplińskich dokonano na podstawie wpisów własnościowych, kolofonów, zapisów kronikarskich i wreszcie – analiz komparatystycznych dekoracji filigranowych. Należy zaznaczyć, że wcześniejsza literatura przywoływała tylko 15 manuskryptów jako dzieła mnichów znad Wierzycy.

Przeprowadzone badania objęły rozpoznanie pocysterskiego rozproszonego zbioru, jak również tamtejszego skryptorium. Opracowanie podstawy merytorycznej i metodologicznej stało się punktem wyjścia do analiz kodykologicznych, historyczno-artystycznych i paleograficznych. Wykonano ponadto badania multispektralne oraz makroXRF. Wnioski płynące z powyższych analiz pozwoliły na ustalenia w kontekście organizacji pracy w skryptorium i jego dynamiki w ciągu czterech pokoleń.

Najbardziej rozbudowaną część studium stanowi analiza historyczno-artystyczna dekoracji filigranowych. Prace komparatystyczne zdobień kaligraficznych stanowiły rdzeń poszukiwań i w następstwie rozpoznanie grupy rękopisów przepisanych w pelplińskim skryptorium. Rozdział poświęcony filigranom pokazuje ich rozwój w obrębie jednego warsztatu rękopiśmiennego, przechodzenia rozwiązań kompozycyjnych i formalnych z mistrza na ucznia, a także przypuszczalne dziedziczenie ars illuminandi, analogicznie do ars scribendi czy ars dictandi, w kontekście filiacji klasztorów cysterskich. Wykonane analizy historyczno-artystyczne, kodykologiczne – z uwzględnieniem problematyki warsztatowej – i paleograficzne pozwoliły nadto na chronologiczne zestawienie manuskryptów.